هر خودپرداز بانکی روزانه 40 میلیون تومان پول می خورد
راشل آرامیان: اگرچه خودپردازها در نخستین روزها با هدف رونق بانکداری الکترونیک در ایران به کار گرفته شدند اما نتوانستند چندان در این زمینه موفق عمل کنند. شاید برخی از دلایل آن عدم فرهنگ سازی مناسب در خصوص کارکرد دستگاه های خودپرداز و نبود کارت های اعتباری باشد که امکان خرید در زمان حال و پرداخت وجه را در ماه بعد فراهم می کنند.
با این حال نصب دستگاه های خودپرداز در شعب بانک ها هم چنان در حال افزایش است. آخرین آمار بانک مرکزی در این خصوص نشان می دهد تعداد دستگاه های خودپرداز تا پایان شهریور سال جاری به 18 هزار و 801 دستگاه بالغ می شود. این دستگاه ها در طول شبانه روز 4 تا 5 بار توسط متصدیان، پول گذاری می شوند. نتاج، مدیرعامل موسسه قرض الحسنه مهر ایران در گفتگو با خبرآنلاین میزان هر بار پول گذاری را بین 5 تا 20 میلیون تومان و رقم میانگین در هر بار پول گذاری را 10 میلیون تومان ذکر می کند.
براساس گفته های نتاج اگر میانگین هر بار پول گذاری 10 میلیون تومان باشد و هر دستگاه نیز به طور متوسط 4 بار در طول شبانه روز پول گذاری شود، هر دستگاه در طول 24 ساعت به 40 میلیون تومان پول گذاری نیاز دارد. بنابراین بانک ها در طول یک شبانه روز به حدود 752 میلیارد تومان اسکناس درشت نیاز دارند تا در داخل خودپردازها قرار دهند. هم چنین بانک ها در طول یک ماه به طور میانگین 22 هزار و 561 میلیارد تومان نقدینگی را صرف تامین اسکناس های خودپردازها می کنند.
این حجم از اسکناس مورد نیاز خودپردازهای کشور در طول یک ماه معادل 9 درصد نقدینگی کل کشور است. حداکثر مبلغ مورد نیاز برای پول گذاری دستگاه های خودپرداز در طول یک ماه به 45 هزار میلیارد تومان بالغ می شود که حدود 18 درصد کل نقدینگی موجود است.
بنابراین بانک ها ماهانه چندین هزار میلیارد تومان را صرف تغذیه غول هایی می کنند که عمده کارکردشان تامین اسکناس های مورد نیاز افراد است و در این زمینه سیری ناپذیر به نظر می رسند. روشی که مدت ها از منسوخ شدن آن در بسیاری از کشورها می گذرد.
ناگفته نماند بخشی از این وجوه در خودپردازها برای تامین نیازهای مشتریان بلوکه می شود که به گفته نتاج، رقم قابل توجهی است.
این روند در حالی در ایران ادامه دارد که بسیاری از پرداخت ها در سایر کشورها از طریق کارت های اعتباری صورت می گیرد بنابراین افراد چندان نیازی به حمل و نقل پول نقد و حتی پرداخت نقدی ندارند. در حالی که در ایران افراد به شدت به پول نقد نیاز دارند. زیرا هنوز در بسیاری از مغازه ها خبری از دستگاه های پایانه های فروش (POS) نیست و اگر هم هست باید شاهد قطعی پیوسته آنها باشیم. به همین دلیل در ایران به طور کامل نمی توان از حمل و نقل چشم پوشی کرد و به بانکداری الکترونیک دلخوش کرد. با فرض عدم قطعی پایانه های فروش و وجود آنها در تمامی مراکز خرید کوچک و بزرگ برخی افراد هنوز نتوانسته اند به پرداخت از طریق الکترونیک اعتماد کنند. نتاج، مدیرعامل موسسه قرض الحسنه مهر ایران از خاطره ای می گوید که بیش از آن چه خوشایند باشد تامل برانگیز و شاید تلخ باشد: هنوز هم مشتریانی هستند که به بانک ها مراجعه می کنند تا از وجود وجوه خود در بانک ها اطمینان حاصل کنند. برای نمونه روزی یک مشتری به موسسه مهر آمد و دفترچه حساب بانکی خود را به متصدی باجه داد و موجودی حساب خود را طلب کرد. پس از آن که پول موجود در حساب خود را شمرد دوباره آن را به متصدی باجه داد تا به حسابش واریز کند.
در همین راستا کارشناشان بانکی نیز معتقدند بیشترین استفاده افراد از خودپردازها محدود به دریافت وجه است. زیرا برای افراد تفاوتی نمی کند که وجه را از طریق پایانه های فروش(POS) پرداخت کنند یا این که وجه نقد را از طریق خودپردازها دریافت و به صورت نقد در قبال خریدی که انجام داده اند پرداخت کنند.
بنابراین در این جاست که جای خالی کارت های اعتباری در نظام بانکی احساس می شود. افراد با داشتن این کارت ها می توانند خرید خود را در این ماه انجام دهند و وجه آن را به فاصله سی روز بعد به بانک پرداخت کنند. با این حال با وجود چنین مزیتی کارت های اعتباری صادر شده در ایران چندان رونق نیافته اند.
برخی از کارشناسان می گویند بانک ها چندان به صدور کارت های اعتباری راغب نیستند زیرا عدم پرداخت وجه از طرف مشتری به بانک موجب افزایش مطالبات معوق بانک ها می شود که حجم آن چندان کم هم نیست. آخرین آمار موجود بیانگر این است که مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول بانک ها به 42 هزار میلیارد تومان رسیده است.
در حال حاضر بانک ها به صورت محدود اقدام به صدور کارت های اعتباری می کنند به طوری که حلقه دارندگان چنین کارت هایی به کارمندان بانک ها و مشتریان شناخته شده آنها و کارکنان دولت محدود می شود. با این که بانک مرکزی نیز بانک ها را ملزم به صدور کارت های اعتباری کرده است اما تعداد این کارت ها بسیار اندک است. در حال حاضر تنها بانک فعال در این زمینه بانک پارسیان است که صدور کارت های اعتباری را در دستور کار خود دارد.
بنابراین به نظر می رسد تا کارت های اعتباری فراگیر نشوند و پایانه های فروش نیز از قطعی و یا سایر مشکلات رهایی نیابند حکایت هم چنان باقی است.